Zachowek – czym jest i komu przysługuje?

 

Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma na celu ochronę najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed całkowitym pozbawieniem ich udziału w spadku. Jest to rozwiązanie, które zapewnia, że określone osoby będą mogły dochodzić określonej części wartości spadku, nawet jeśli w testamencie zostały pominięte lub spadek został przekazany innym osobom.

 

Czym jest zachowek?

 

Zachowek to forma rekompensaty finansowej, która przysługuje określonym osobom z mocy prawa. Oznacza to, że nawet jeśli spadkodawca rozporządził swoim majątkiem w sposób wykluczający udział uprawnionych osób (np. przekazując wszystko jednej osobie w testamencie lub darowiznach), osoby te mogą wystąpić z roszczeniem o wypłatę zachowku.

Warto podkreślić, że zachowek nie jest udziałem w majątku spadkowym, lecz roszczeniem o zapłatę określonej kwoty pieniężnej.

 

 

Komu przysługuje zachowek?

 

Zachowek przysługuje członkom najbliższej rodziny spadkodawcy. Zgodnie z polskim Kodeksem Cywilnym, uprawnieni do zachowku to:

• Zstępni spadkodawcy - dzieci, wnuki, prawnuki (w linii prostej). Jeśli dziecko spadkodawcy zmarło przed otwarciem spadku, prawo do zachowku przechodzi na jego dzieci (wnuki spadkodawcy).
• Małżonek spadkodawcy - osoba będąca w związku małżeńskim zmarłego w chwili jego śmierci.
• Rodzice spadkodawcy - tylko jeśli spadkodawca nie pozostawił zstępnych (dzieci, wnuków).

 

Wyjątki

Zachowek nie przysługuje rodzeństwu spadkodawcy ani jego dalszym krewnym, np. kuzynom.

 

Kto może zostać pozbawiony prawa do zachowku?

 

Nie każda uprawniona osoba może skutecznie dochodzić zachowku. Prawo przewiduje sytuacje, w których osoba może zostać pozbawiona tego prawa:

• Niegodność dziedziczenia - jeśli uprawniony do zachowku działał rażąco na szkodę spadkodawcy (np. popełnił wobec niego przestępstwo).
• Wydziedziczenie - spadkodawca może pozbawić uprawnionego prawa do zachowku poprzez wydziedziczenie w testamencie, ale tylko w określonych prawem przypadkach, takich jak:
   - uporczywe naruszanie zasad współżycia społecznego,
   - popełnienie przestępstwa wobec spadkodawcy,
   - uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych.
• Odrzucenie spadku lub nieprzyjęcie dziedziczenia - osoba, która zrezygnowała z dziedziczenia, traci prawo do zachowku.

 

 

 

 

Ile wynosi zachowek?

 

Zachowek wynosi:

• 1/2 wartości udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego,
• 2/3 wartości udziału spadkowego, jeśli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy.
• Przykład: Jeśli spadkodawca pozostawił dwoje dzieci i małżonka, każde z dzieci miałoby prawo do 1/3 spadku przy dziedziczeniu ustawowym. Zachowek dla dorosłego dziecka wynosiłby 1/6 (czyli połowę z 1/3).

 

Jak ustalić wartość zachowku?

 

Podstawą do obliczenia zachowku jest tzw. substrat zachowku, czyli wartość całego majątku spadkodawcy z chwili jego śmierci, pomniejszona o długi spadkowe. Do substratu zachowku dolicza się również niektóre darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia, szczególnie te przekazane najbliższym członkom rodziny.

 

Darowizny doliczane do substratu zachowku:

• Darowizny dokonane na rzecz osób uprawnionych do zachowku,
• Darowizny na rzecz innych osób, które miały miejsce w ciągu 10 lat przed śmiercią spadkodawcy (z pewnymi wyjątkami, np. drobne darowizny).

 

Jak dochodzić zachowku?

 

Jeśli osoba uprawniona do zachowku została pominięta w testamencie lub uznała, że otrzymała zbyt mało z majątku spadkowego, może dochodzić zachowku w drodze powództwa sądowego.

 

Procedura dochodzenia zachowku:

• Wezwanie do zapłaty - najpierw warto wezwać spadkobierców testamentowych lub innych beneficjentów spadku do zapłaty zachowku w formie pisemnej. Często takie wezwanie prowadzi do ugody.
• Pozew o zachowek - jeśli wezwanie nie przyniesie efektu, należy wnieść pozew do sądu. W pozwie należy wskazać, kto jest zobowiązany do zapłaty oraz jaka jest żądana kwota zachowku.
• Postępowanie sądowe - sąd na podstawie zgromadzonych dowodów ustala wartość spadku, udział uprawnionego oraz wysokość należnego zachowku.

 

Kto odpowiada za wypłatę zachowku?

 

Za wypłatę zachowku odpowiadają osoby, które uzyskały korzyści majątkowe z majątku spadkodawcy, w szczególności:

• Spadkobiercy testamentowi,
• Obdarowani darowiznami doliczanymi do substratu zachowku,
• Zapisobiercy windykacyjni, jeśli ich zapisy przekraczają wartość udziału spadkowego.

 

Warto pamiętać, że odpowiedzialność za zachowek jest ograniczona do wartości uzyskanych korzyści.

 

 

 

Czy zachowek można odzyskać po wielu latach?

 

Roszczenie o zachowek przedawnia się po 5 latach od momentu ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku (w przypadku dziedziczenia ustawowego). Po upływie tego terminu dochodzenie zachowku nie jest już możliwe, dlatego ważne jest szybkie podjęcie działań po śmierci spadkodawcy.

 

Zachowek jest istotnym narzędziem ochrony praw najbliższej rodziny spadkodawcy, szczególnie w sytuacjach, gdy została pominięta w testamencie lub doszło do przekazania majątku w formie darowizn. Jeśli jesteś osobą uprawnioną do zachowku, a masz wątpliwości co do swoich praw, zapraszamy na konsultacje z adwokatem Kancelarii IN-LAW Gdańsk. Skutecznie zabezpieczymy Twoje interesy.